KÜRESEL SİSTEMİN YENİ EŞİĞİ

Pandemiden Bağımsız Olarak Zaten Yaklaşan Kriz ve Dönüşümün Kapsamlı Analizi

Giriş

COVID-19 pandemisi, dünya tarihinin kırılma anlarından biri olarak hafızalara kazındı. Ancak bugün yaşanan ekonomik çalkantılar, sosyal eşitsizlikler, tedarik zinciri krizleri, siyasi kutuplaşma, enerji ve gıda baskıları tek başına pandeminin ürünü değildir. Aksine, bu dinamiklerin büyük kısmı pandemi öncesinde zaten oluşmuş, küresel sistemde birikmiş ve patlamaya hazır bir potansiyel taşımaktaydı. Pandemi, bu yapısal sorunların görünür hale gelmesini hızlandıran bir katalizör görevi gördü; fakat asıl dönüşüm, 2008 küresel krizinden itibaren adım adım hazırlanan daha derin bir küresel yeniden yapılanmanın sonucudur.

Bu makale, COVID-19’un kasıtlı bir müdahale olup olmadığı tartışmasının ötesine geçerek, pandemi olmasa bile dünyanın bu krizi yaşayacağını gösteren ekonomik, teknolojik, toplumsal ve jeopolitik eğilimleri bütüncül bir çerçeve içinde analiz etmektedir.

---

1. Ekonomik Düzenin Çöküşü: 2008’den Bu Yana Geciken Kriz

1.1. Sürekli Para Basımı ve Balon Ekonomiler

2008 finansal krizinin ardından:

ABD, AB, Japonya başta olmak üzere gelişmiş ekonomiler

tarihsel ölçekte görülmemiş para genişlemesi yaptı,

faizleri sıfıra çekti,

piyasaları yapay şekilde şişirdi.

Bu politika geçici bir çözüm olarak düşünülmüştü; ancak 2010–2020 arası kalıcı hale geldi ve tüm varlık sınıflarında balon oluşturdu: konut fiyatları, teknoloji hisseleri, kripto piyasaları…

Bu balon, pandemi olmasa da 2021–2025 arasında patlamaya zorlanacaktı.

1.2. Tedarik Zincirlerinin Zaten Kırılgan Oluşu

Küresel ekonomi, tek merkezli üretim modeline aşırı bağımlıydı.

Özellikle Çin’de yoğunlaşmış üretim:

lojistik maliyetleri

tek noktaya bağımlılık risklerini

politik gerilimleri

giderek artırıyordu.

Pandemi olmasa bile 2020'lerde bu model zaten çökecekti, pandemi sadece görünür hale getirdi.

1.3. Üretim–Tüketim Dengesizliği

Dünya ekonomisi uzun süredir:

gerçek üretim artışı olmadan

borçlanma ve finansallaşma üzerinden büyüyordu.

Bu sürdürülebilir değildi ve pandemi yalnızca ertelenmiş olan krizi tetikledi.

---

2. Toplumsal Yapının Erozyonu: Kırılma Pandemiden Önce Başladı

2.1. Gelir Adaletsizliği

ABD’de, AB’de ve gelişmekte olan ülkelerde:

orta sınıf küçülüyor,

büyük servet şirketlere ve az sayıda bireye yoğunlaşıyor,

emek gelirlerinin payı düşüyordu.

Pandemi bu durumu hızlandırdı; ancak kök sebep pandemi değildi.

2.2. Dijitalleşme ve İşgücünün Dönüşümü

Otomasyon, yapay zekâ ve dijital altyapı zaten 2010’lardan itibaren yükseliyordu.

Pandemi yalnızca bu süreci 5 yıl öne çekti.

Dijitalleşme olmasaydı bile:

perakende,

bankacılık,

eğitim,

hizmet sektörü

büyük bir işgücü fazlasıyla yüzleşecekti.

2.3. Toplumsal Kutuplaşma ve Güvensizlik

Son 10 yılda dünya genelinde:

sosyal medya algoritmaları,

siyasi kutuplaşma,

ekonomik belirsizlik

toplumları zaten bölüyordu.

Pandemi, sadece üstündeki perdeyi kaldırdı.

---

3. Jeopolitik Gerilimler: Yeni Soğuk Savaş Zaten Başlamıştı

3.1. ABD–Çin Rekabeti

Pandemiden yıllar önce:

teknoloji savaşları,

ticaret savaşları,

Güney Çin Denizi gerilimleri

küresel düzeni zaten kırıyordu.

Pandemi yalnızca rekabetin hızını artırdı.

3.2. Enerji Düzeni ve Rusya–Avrupa Gerilimi

2015–2020 arasında enerji piyasasında:

ABD kaya gazı devrimi,

Rusya'nın Avrupa bağımlılığını artırma stratejisi,

yenilenebilir enerji teknolojilerinin maliyet düşüşü

güç dengelerini değiştiriyordu.

Bu dönüşüm, pandemi olmadan da gerçekleşecekti.

3.3. Gıda ve Su Krizleri

İklim krizi, tarım verimsizliği ve nüfus baskısı nedeniyle 2020’lere girerken gıda fiyatlarının artacağı zaten öngörülüyordu.

---

4. Dijital Devlet ve Yeni Yönetim Biçimleri

4.1. Veri Temelli Yönetim Modeli

Pandemiyle birlikte dijital devlet uygulamaları güçlense de:

dijital kimlik,

mobil devlet,

online vergileme,

dijital güvenlik sistemleri

pandemi öncesi zaten çok hızlı bir geçiş dönemindeydi.

Pandemi bu süreci görünür ve meşru hale getirdi.

4.2. Gözetim Toplumu Tartışması

Pandemi sırasında kullanılan takip uygulamaları, veri izleme araçları ve dijital kontroller, birçok kişi için yeni bir konu gibi görünse de Çin, ABD, AB bu teknolojilere zaten yatırım yapıyordu.

---

5. Peki Pandemi Olmasaydı Bugün Yaşananlar Yaşanır mıydı?

Evet.

Hemen hemen hepsi yaşanacaktı — sadece zamanlaması ve şiddeti değişebilirdi.

■ Pandemi olmasa bile:

küresel ekonomik balon patlayacaktı,

tedarik zincirleri çökecekti,

enerji ve gıda fiyatları artacaktı,

enflasyon yükselişe geçecekti,

ABD–Çin rekabeti şiddetlenecekti,

toplumsal eşitsizlik ve kutuplaşma büyüyecekti,

dijitalleşme hızlanacaktı.

■ Pandeminin yaptığı:

bu süreci hızlandırmak,

eş zamanlı hale getirmek,

toplumsal algıyı dönüştürmek,

yeni düzeni meşrulaştırmak oldu.

---

Sonuç: Pandemi Bir Sebep Değil, Bir Hızlandırıcıdır

Bugün yaşanan ekonomik çöküşler, fiyat artışları, siyasi gerilimler, toplumsal sorunlar ve teknolojik dönüşüm, pandeminin sonucu değil; zaten yaklaşan küresel yeniden yapılanmanın doğal sonuçlarıdır.

Pandemi, bu büyük dönüşümde bir katalizör, hatta bir prova niteliği taşıdı.

Ancak oyunun senaryosu, 2008 krizinden sonra zaten yazılmış durumdaydı.

Dünya, pandemi olmasa da aynı dönüşümü 2020’lerde yaşayacaktı; pandemi yalnızca bu geçişi hızlandırdı ve görünür hale getirdi.